Tin văn nghệ
Ca trù Cổ Đạm, Hà Tĩnh: Sức sống của một di sản độc đáo
14:11 | 13/03/2018
Xuân đến, “nhịp phách” ca trù càng ngân lên giữa muôn ánh mắt của tao nhân mặc khách. Ẩn mình giữa nhịp sống hiện đại, ca trù Cổ Đạm (Nghi Xuân, Hà Tĩnh) vẫn chiếm giữ một vị trí đặc biệt trong tâm hồn người nghe.
Hà Tĩnh nỗ lực quảng bá ca trù tại các cuộc thi.
Một đời trầm, thăng
Sinh ra từ dân gian phát triển đi vào cung đình, ca trù Cổ Đạm trở thành một lối chơi phong lưu, tao nhã. Trải qua biết bao thăng trầm, biến cố nhưng ở vùng đất văn nhân Nghi Xuân vẫn trường tồn những làn điệu ca trù tuyệt đỉnh.
Theo các nhà nghiên cứu văn hóa lịch sử, ca trù xuất hiện từ thời Triệu Đà, thời Lý Trần và hưng thịnh nhất là giai đoạn hậu Lê bước sang vương triều nhà Nguyễn. Ca trù là loại hình văn nghệ sinh ra từ dân gian phát triển đi vào cung đình, trở thành một lối chơi phong lưu, tao nhã, đã trải qua nhiều triều đại. Rồi lại từ cung đình phổ biến ra chốn dân gian.
“Đất tổ” của ca trù được cho là xuất phát ở xã Cổ Đạm (Nghi Xuân). Tương truyền, xưa dưới chân núi Hồng Lĩnh có một chàng trai tên là Đinh Lễ vốn học rộng tài cao nhưng không màng công danh khoa cử mà chỉ thích ngao du sơn thủy với tiếng hát cây đàn. Có lần chàng đi sâu vào núi Ngàn Hống gặp được hai vị tên là Lã Đồng Tân và Lý Thiết Quài, được tiên ông cho một mẩu gỗ ngô đồng và bản vẽ cây đàn. Về nhà, chàng theo mẫu làm thành cây đàn gọi là đàn đáy, khi cất lên, chim, cá cũng ngơ ngẩn lắng nghe. Với cây đàn, chàng đi khắp nơi dạy cho nhân gian những điệu hát làm say đắm lòng người mà ngày nay vẫn gọi là ca trù.
Có lần, chàng đến châu Thường Xuân (Thanh Hóa). Viên quan châu ở đây tên là Bạch Đình Sa có nàng con gái tên gọi Bạch Hoa, tuổi đã tròn đôi muơi mà chưa biết nói. Khi nghe tiếng đàn Đinh Lễ, cô gái đang ăn cơm liền lấy đũa gõ vào mâm theo nhịp tiếng đàn. Quan châu cho mời Đinh Lễ vào nhà đàn hát và khi dứt tiếng đàn, Bạch Hoa cất lên được tiếng nói. Cho là duyên kỳ ngộ, Bạch Đình Sa tác hợp cho hai người nên đôi lứa.
Đinh Lễ đưa Bạch Hoa về Cổ Đạm dạy đàn hát cho trai gái trong vùng. Từ đó đất này thịnh hành lối hát gọi là ca trù. Về sau cả hai đều không bệnh về trời. Dân Cổ Đạm lập đền thờ, phong làm tổ sư của ca trù.
Sách xưa ghi chép: "Những ngày mở hội ca trù, tế tổ đào nương, giai nhân tài tử các nơi đua nhau về Cổ Đạm thi tiếng đàn, tiếng hát, cảnh tưng bừng, nhộn nhịp không thua kém gì ở Thăng Long” (Vũ Ngọc Khánh. Ba trăm năm lẻ. NXB Văn hóa, 1988).
Từ Cổ Đạm, ca trù được lưu truyền khắp nơi, hiện nay đang lưu hành ở 15 tỉnh thành trên cả nước, nhưng ca trù Cổ Đạm có những nét riêng khác biệt khó lẫn với những vùng, miền khác như: hát nhanh và đanh hơn; tiết tấu rõ hơn và không luyến láy; ngưng nghỉ nhiều, cách lấy hơi nhàn nhã, thư thái hơn; phần đệm đàn, phách cũng có sự khác biệt, phách ca trù Cổ Đạm đánh gọn, giòn, ngắn gọn hơn xứ Bắc.
Vào thế kỷ XVII, ca trù rất thịnh hành và đến cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX, với sự đóng góp to lớn của Nguyễn Công Trứ, ca trù ở Nghi Xuân trở nên nổi tiếng trong thiên hạ. Tuy nhiên, đến thời Pháp thuộc, ca trù chìm lắng dần.
Những năm cuối thập niên 90, với chủ trương xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, cùng với các địa phương khác trên cả nước có ca trù, năm 1998, Hà Tĩnh đã tổ chức hội thảo về ca trù và cũng bắt đầu từ đây ca trù Cổ Đạm được khôi phục và bước vào một giai đoạn phát triển mới.
Ngày 01/10/2009, UNESCO công nhận ca trù là di sản văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp. Những năm tiếp theo, được nhiều ban, ngành quan tâm khôi phục, ca trù dần có được hơi thở và sức sống mới.
Gìn giữ, phát huy di sản
Đến vùng “địa linh, nhân kiệt” Nghi Xuân, nếu không thưởng thức một làn điệu ca trù Cổ Đạm thì du khách đã đánh mất một cơ hội được đắm mình vào không gian cổ kính, thanh tao. Trải qua hàng nghìn năm, loại nghệ thuật này vẫn giữ được sức hút lạ kỳ. Hai câu lạc bộ (CLB) ca trù (Nguyễn Công Trứ và Cổ Đạm) ở Nghi Xuân đã nổ lực đưa ca trù đến gần hơn với du khách thập phương.
Những “hạt nhân” ca trù đang nỗ lực trao truyền di sản của nhân loại.
Chúng tôi được chứng kiến cảnh diễn tập ở câu lạc bộ (CLB) ca trù Nguyễn Công Trứ (khu di tích Nguyễn Công Trứ, thị trấn Xuân An, Nghi Xuân) vào những ngày đầu xuân. Mỗi khi cất lên tiếng phách, tiếng đàn, các ca nương, ca kép ở đây như đắm mình vào một thế giới chỉ có âm nhạc.
Kép đàn Trần Văn Đài - Chủ nhiệm CLB ca trù Cổ Đạm chia sẻ: "Vì lòng đam mê và mong muốn giữ lại nét văn hóa quý giá của quê mình, mấy năm nay vợ chồng chúng tôi (vợ là ca nương Dương Thị Xanh) đã nhận nhiệm vụ khôi phục lại ca trù. Lúc mới thành lập, CLB có khoảng 40 thành viên với đầy đủ 3 thế hệ nhưng hiện nay có khoảng từ 8 đến 15 người”.
Ở “cái nôi” ca trù - xã Cổ Đạm, có những "báu vật sống” mà mỗi khi họ ngân lên những lời ca cổ, ắt sẽ làm “đổ” ngay các bậc quý nhân quân tử. Ở đây đã và đang nỗ lực trao truyền để loại hình di sản vô giá này không mai một.
Phó giám đốc Trung tâm văn hóa huyện Nghi Xuân Trần Thị Cảnh – người gắn bó lâu đời với ca trù chia sẻ, trên địa bàn huyện chỉ còn 2 CLB ca trù ở đền thờ Nguyễn Công Trứ và xã Cổ Đạm. "Cái tâm của những người tham gia CLB ca trù Nguyễn Công Trứ và Cổ Đạm là mong muốn lưu truyền, phát triển môn nghệ thuật này. Vì thế họ không quản khó khăn để bảo tồn và phát huy nó. Trước đây, phong trào hát ca trù đã có thời nở rộ, dao động từ 40 đến 70 người, chúng tôi đã sưu tầm, phục dựng được 21 làn điệu, phổ biến rộng rãi được 10 làn điệu ca trù và đạt được rất nhiều giải trong các kỳ liên hoan từ trung ương đến địa phương”, bà Cảnh cho hay.
Chế độ của các ca nương, kép đàn khi tham gia sinh hoạt ở 2 CLB nói trên chưa nhiều, chỉ có 3 ca nương, kép đàn được hợp đồng vừa dạy, vừa biểu diễn ở di tích Nguyễn Công Trứ mỗi tháng được nhận 1.150.000 nghìn đồng. Nhưng vì sự đam mê, vì sự tiếc nuối của một loại di sản vô giá, họ vẫn ngày đêm đàn hát, vừa phục vụ du khách, vừa để duy trì, phát triển ca trù.
Thời gian qua, huyện Nghi Xuân đã nỗ lực trao, truyền, đào tạo hát ca trù cho giới trẻ, trường học, xây dựng ca trù trong tour du lịch trải nghiệm nông thôn mới… Tất cả những điều này đã góp phần làm “sống dậy” niềm yêu thích ca trù cho thế hệ hôm nay và mai sau. UBND huyện Nghi Xuân đã từng xây dựng đề án bảo tồn và phát huy ca trù nhưng đề án chưa đi đến đích. Hiện nay, Sở Văn hóa – Thể thao và Du lịch Hà Tĩnh đang hoàn thiện đề án để xin ý kiến của UBND tỉnh.
Tuy nhiên, để ca trù thoát khỏi tình trạng phải bảo vệ khẩn cấp như hát xoan ở Phú Thọ thì cần phải có sự chung tay của cả cộng đồng. Nên chăng 15 tỉnh, thành trên cả nước có ca trù kết nối với nhau xây dựng một chương trình hành động và quyết tâm đưa ca trù thoát khỏi danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.
Theo Hạ Băng - Tổ quốc
Các bài mới
Tạo sức hút cho bảo tàng ảo (23/11/2023)
Mở rộng không gian văn hóa sáng tạo (10/10/2023)
Các nhà văn lão thành đã đóng góp to lớn vào xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam thời đại Hồ Chí Minh (03/10/2023)
Không gian siêu thực của nghệ sĩ Nhật (03/10/2023)
Ra mắt sách ảnh "Đại tướng Võ Nguyên Giáp" (03/10/2023)
Các bài đã đăng
Nữ nhà báo đầu tiên ra sách ảnh về Trường Sa (07/03/2018)
Bảo vật Quốc gia thứ 9 tại xứ Thanh được công nhận (07/03/2018)
Khoa cử Việt Nam xưa qua di sản tư liệu thế giới (07/03/2018)
Triển lãm nhiếp ảnh của Nana Chen (06/03/2018)
Khai hội chùa Hương (22/02/2018)
Dâng hương kỷ niệm 1978 năm Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (22/02/2018)
Bạn đọc nhiều
