115 năm Ngày sinh danh họa Tô Ngọc Vân: Một nghệ sĩ bậc thầy, uyên bác về học thuật

Tin văn nghệ

115 năm Ngày sinh danh họa Tô Ngọc Vân: Một nghệ sĩ bậc thầy, uyên bác về học thuật

08:57 | 16/12/2021

Danh họa Tô Ngọc Vân được đánh giá là một tài năng xuất sắc, một tâm hồn nhạy cảm, một trái tim nóng bỏng nhiệt huyết và tình yêu quê hương, đất nước. Với 48 năm tuổi đời, 28 năm tuổi nghề, danh họa Tô Ngọc Vân đã có những đóng góp lớn cho nền mỹ thuật Việt Nam trên nhiều phương diện.

115 năm Ngày sinh danh họa Tô Ngọc Vân: Một nghệ sĩ bậc thầy, uyên bác về học thuật

Bức “Thợ thêu” hiện thuộc sưu tập tư nhân tại Pháp, xứng đáng là kiệt tác

* Danh họa của nền mỹ thuật Việt Nam hiện đại

Họa sĩ Tô Ngọc Vân sinh ngày 15/12/1906 tại Hà Nội, quê gốc làng Xuân Cầu, huyện Vân Giang, tỉnh Hưng Yên. 20 tuổi, ông thi đỗ trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương. Tại đây, ông được tiếp nhận những kiến thức tạo hình mới và bị cuốn hút mãnh liệt bởi phương pháp tạo hình trên chất liệu sơn dầu.

Ông đã tìm thấy ở chất liệu này khả năng diễn tả trực tiếp, đầy đủ nhất những cảm xúc rạo rực, bừng cháy trước cảnh vật và con người của người nghệ sĩ.

Hiểu biết sâu sắc về mỹ thuật thế giới nhưng Tô Ngọc Vân luôn lấy hồn cốt dân tộc làm căn bản. Trong buổi thuyết trình trước Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày Văn nghệ 19/7/1948, Tô Ngọc Vân đã nói về sơn mài.

Ông khẳng định: "Dư luận Âu châu thắc mắc hỏi: Hội họa nên hướng về đâu? Chúng tôi đáp: Hướng về Việt Nam! Hội họa thế giới, theo ý chúng tôi, sẽ thấy lối cải sinh cho mình trong sơn mài... Sơn mài được điêu luyện trong tay người Việt Nam, sẽ trao như kỷ niệm của những người đã chiến đấu cho tự do, hòa bình, trao sang tay các nghệ sĩ trên thế giới, góp một phần vào sự xây dựng một nền nghệ thuật nhân loại".

Tô Ngọc Vân được đánh giá là người có công đầu tiên trong việc sử dụng chất liệu sơn dầu ở Việt Nam. Ông còn được xem là một trong những họa sĩ lớn của hội họa Việt Nam, nằm trong “bộ tứ” nhất Trí (Nguyễn Gia Trí), nhì Vân (Tô Ngọc Vân), tam Lân (Nguyễn Tường Lân), tứ Cẩn (Trần Văn Cẩn).

Ngay từ những năm học trong trường Mỹ thuật, ông đã sớm nghiên cứu kỹ lưỡng kỹ thuật sử dụng chất liệu sơn dầu. Ông mơ xây dựng một nền hội họa Việt Nam có tính chất dân tộc. Thông qua mỹ thuật, ông đã cố gắng diễn tả được vẻ đẹp duyên dáng người Việt Nam đương thời mà tiêu biểu là chân dung thiếu nữ.

Đánh giá về các tác phẩm của danh họa Tô Ngọc Vân, nhà phê bình mỹ thuật Lê Quốc Bảo cho biết: “Lịch sử mỹ thuật thế giới và Việt Nam đã khẳng định đề tài phụ nữ, nhất là thiếu nữ, những giai nhân của dân tộc và thời đại đã sớm trở thành một trang sử mỹ thuật đẹp. Trong đó, các tác phẩm sơn dầu đầu tiên của họa sĩ Tô Ngọc Vân như: Thiếu nữ bên hoa huệ, Hai thiếu nữ và em bé, Buổi trưa, Thiếu nữ và hoa sen… của ông đã đi vào lịch sử mỹ thuật Việt Nam, được sáng tác theo tuyên ngôn về nghệ thuật của ông.

Đó là, hội họa là gỡ cái đẹp trong cử chỉ đẹp nhất, tươi nhất, có ý nghĩa nhất làm tươi cuộc đời”. Cũng theo nhà phê bình mỹ thuật Lê Quốc Bảo tranh sơn dầu của Tô Ngọc Vân và các họa sĩ cùng thế hệ sớm định hình một phong cách sơn dầu đậm bản sắc dân tộc và thời đại. Biết tiếp thu tinh hoa khoa học sơn dầu châu Âu, vẽ theo quan niệm tạo hình truyền thống phương Đông Việt Nam.

115 năm Ngày sinh danh họa Tô Ngọc Vân, Danh họa Tô Ngọc Vân, Tô Ngọc Vân

Họa sĩ Tô Ngọc Vân

Có ảnh hưởng đến phong cách sơn dầu của các thế hệ họa sĩ hậu sinh. Đáng trân trọng hơn, khi đến với cách mạng và khi đi vào kháng chiến, được sống, chiến đấu cùng công-nông-binh, cuộc sống mới, con người mới đã đi vào tranh ông như cuộc đời mình vậy.

Các tác phẩm trực họa, ký họa theo bước chân các chiến sĩ đi khắp các nẻo đường chiến dịch như Nghỉ chân bên đổi, Hai chiến sĩ, Lão du kích. Các tác phẩm của ông trong giai đoạn này khẳng định một phong cách nghệ thuật hiện thực cách mạng. Khác hẳn với phong cách hiện thực mộng mơ, hiện thực giàu chất thơ trước cách mạng. Tất cả đều xuất phát từ cái gốc tươi cuộc đời.

* Uyên bác về học thuật

Họa sĩ Tô Ngọc Vân là một nghệ sĩ bậc thầy, uyên bác về học thuật. Ông cùng với họa sĩ Nguyễn Đỗ Cung là những người đầu tiên đặt nền móng cho ngành Lý luận Phê bình Mỹ thuật ở Việt Nam. Cùng với những sáng tác, ông cũng viết nhiều bài báo về mỹ thuật có giá trị đăng trên báo Ngày Nay, Thanh Nghị, Trung Bắc Chủ nhật nhằm phổ cập, quảng bá, hướng dẫn và phê bình về mỹ thuật.

Cùng với đó, họa sĩ Tô Ngọc Vân còn là một nhà giáo Mỹ thuật xuất sắc. Ông tham gia giảng dạy tại Trường Cao đẳng Mỹ thuật Đông Dương, góp phần đào tạo nhiều họa sĩ tài danh thuộc thế hệ đầu của nền Mỹ thuật Việt Nam. Ông cũng là người hai lần được giao nhiệm vụ làm hiệu trưởng xây dựng Trường Mỹ thuật, đó là trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam ngay sau cách mạng thành công cuối năm 1945 và Trường Mỹ thuật Việt Nam trong kháng chiến chống Pháp năm 1949.

Bức “Thiếu nữ bên hoa huệ” được xem là nổi tiếng nhất của Tô Ngọc Vân

Nhà phê bình mỹ thuật Nguyễn Hải Yến cho biết: "Những dấu ấn mà họa sĩ Tô Ngọc Vân để lại chính là việc mở đường cho cách nhìn mà không phải nghệ sĩ nào cũng có. Bởi vì cái nhìn đó của Tô Ngọc Vân là không tái hiện một hiện thực sẵn có ngoài đời mà đưa vào trong tác phẩm những khuynh hướng, suy cảm cá nhân.

Ông cũng là một trong số rất ít hoạ sĩ Việt Nam đã sớm vẽ tem ngay từ thời Pháp thuộc. Tem Apsara của ông là mẫu tem thứ 23 của Bưu điện Đông Dương kể từ khi Pháp phát hành tem thư ở Việt Nam. Và cũng là tem duy nhất ông góp vào nền nghệ thuật tem thư ở Việt Nam.

Có thể khẳng định, với 48 năm tuổi đời, 28 năm tuổi nghề, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã đóng góp công sức rất lớn cho nền mỹ thuật Việt Nam trên nhiều phương diện. Bộ sưu tập 62 tác phẩm có mặt tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam không phải là con số lớn trong toàn bộ những sáng tác của ông, nhưng bộ sưu tập đã có được một số tác phẩm giá trị thuộc vào hàng kho báu của nghệ thuật hội họa Việt Nam. Năm 2013 tác phẩm: "Hai thiếu nữ và em bé" trong bộ sưu tập của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam đã được xếp hạng Bảo vật quốc gia.

Tác phẩm "Nghỉ chân bên đường"

Họa sĩ Tô Ngọc Vân mất ngày 17/6/1954 tại Km 41, Ba Khe, bên kia Đèo Lũng Lô, do bom của máy bay Pháp, gần sát chiến trường Điện Biên Phủ. Ông được truy tặng danh hiệu Liệt sĩ và phần mộ hiện an táng tại Nghĩa trang Mai Dịch.

Với những đóng góp to lớn cho nền Mỹ thuật Việt Nam, họa sĩ Tô Ngọc Vân đã được Đảng và Nhà nước tặng Huân chương Độc lập hạng Nhất; Huân chương Kháng chiến hạng Nhì; được Bác Hồ gửi thư khen và tặng áo; Huy chương Vì sự nghiệp Văn họa Nghệ thuật Việt Nam; Huy chương Vì sự nghiệp Mỹ thuật Việt Nam… Năm 1996, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật (đợt I) cho các tác phẩm “Bác Hồ làm việc tại Bắc Bộ Phủ” - sơn dầu; “Hồ Chí Minh làm việc” - khắc gỗ; “Bộ đội nghỉ chân trên đồi” - sơn mài; “Xưởng quân giới” - sơn dầu; “Bộ tranh ký họa về nông dân cải cách ruộng đất”; “Bừa trên đồi” - bột màu; “Bộ tranh ký họa về bộ đội trong chiến dịch Điện Biên Phủ”.

Theo Phương Phương (tổng hợp)/TTXVN