Theo nhiều nhà nghiên cứu văn hóa, một trong những nét nổi bật và đặc sắc nhất của vùng văn hóa xứ Huế là văn hóa làng xã. Từ hàng trăm năm nay, nhiều làng xã ở Thừa Thiên Huế đã được người trong tỉnh, ngoài tỉnh biết đến bởi sự giàu có về nghề nghiệp, sự thành đạt về học hành, khoa cử, sự phong phú, đa dạng về các sinh hoạt văn hóa- văn nghệ dân gian... Có làng đã được triều đình nhà Nguyễn vinh danh là “Văn vật danh hương”.

Tự hào và yêu quý quê hương, đất nước, từ trước năm 1945 đã có một số nhà văn hóa lớn viết các tập địa chí nói về nhiều mặt của vùng đất cố đô. Tiếp bước các bậc tiền nhân, những năm sau này, ở Thừa Thiên Huế càng có nhiều người quan tâm, nghiên cứu và viết về văn hóa làng xã, văn hóa dân gian. Tuy nhiên, những công trình nghiên cứu này cũng chỉ mới giới thiệu được một số làng vốn đã nổi tiếng từ lâu. Mặt khác, một số bài viết lại chỉ giới hạn trong việc giới thiệu một số nét nổi bật của một làng quê mà thôi chứ chưa khảo cứu toàn diện về các làng quê đó.

Để có thể nói nhiều hơn, đầy đủ hơn về văn hóa ở các làng xã thuộc vùng đất núi Ngự- sông Hương, được sự đồng thuận và hỗ trợ tích cực của UBND tỉnh, của Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Thừa Thiên Huế, tháng 8 năm 2017 vừa qua, Hội Văn nghệ Dân gian Thừa Thiên Huế đã cho ra mắt độc giả tập sách “Làng văn vật Thừa Thiên Huế”. Tập sách do NGƯT Trần Đại Vinh làm chủ biên và anh Trần Nguyễn Khánh Phong làm thư ký biên tập bước một, nhà xuất bản Thuận Hóa ấn hành. Sách dày 457 trang (khổ 14x24cm), được trình bày rất trang trọng, rất đẹp mắt.

Tập sách “Làng văn vật Thừa Thiên Huế” tập hợp 45 bài viết của 13 tác giả. Hầu hết những người viết là những người sinh ra, lớn lên, sống và làm việc ở Thừa Thiên Huế. Bởi vậy, bằng lòng yêu mến nơi chôn rau, cắt rốn của mình, họ đã bỏ nhiều công sức để tìm hiểu, nghiên cứu về lịch sử, về văn hóa không chỉ là của làng mình mà còn của rất nhiều làng xã khác trong huyện, trong tỉnh nữa. Những chuyến đi điền dã, những cuộc tiếp xúc với các nghệ sỹ, nghệ nhân dân gian, những cuộc khảo cứu về đình chùa, am miếu v.v... đã giúp cho các tác giả của 45 bài viết có nhiều dữ liệu để phác họa một cách chân thực bộ mặt và kho tàng văn hóa đa dạng, giàu có của những mảnh đất có bề dày lịch sử hàng mấy trăm năm nay.

Là tập sách có nhiều bài viết của nhiều tác giả nên độ dài của các bài nghiên cứu không giống nhau, nhưng đáng chú ý nhất là 2 bài của anh Lê Nguyễn Lưu: 1 bài dài 101 trang (từ trang 249 đến trang 349) và 1 bài dài 67 trang (từ trang 391 đến trang 457). Dù độ dài ngắn của các bài viết có khác nhau, song các bài viết đều hướng vào việc nói về các làng cổ truyền trên các bình diện: vị trí địa lý, đất đai, sông núi, lịch sử hình thành, dân số, cơ cấu tổ chức, sinh hoạt lễ tết, lễ hội, các công trình kiến trúc đền chùa, am miếu, tín ngưỡng, tôn giáo, học hành, khoa cử, kho tàng văn nghệ dân gian... Dĩ nhiên, không phải bài viết nào cũng có đủ các phần mục như chúng tôi vừa nêu trên.

45 bài viết giới thiệu với độc giả 41 làng cổ (có 3 làng được 2 tác giả cùng viết với 2 bài khác nhau) và 1 làng mới của tỉnh nhà. Các làng được nêu trong các bài viết đa phần nằm ở vùng đồng bằng từ ven thành phố Huế ra đến Phong Điền, Quảng Điền và vô tận Hương Thủy, Phú Vang, Phú Lộc. Ở huyện A Lưới có bài viết về làng A Hưa (làng cổ) của Trần Nguyễn Khánh Phong và bài viết về làng Quảng Phú (làng mới) của Thành Phiên. Các làng ở vùng đồng bằng đa phần là các làng hình thành từ thời các chúa Nguyễn trị vì và rất nổi tiếng về nhiều mặt, ví như các ngành nghề thủ công, việc khoa cử, học hành, các di tích lịch sử- văn hóa. Xin được kể tên một số làng tiêu biểu có trong sách “Làng văn vật Thừa Thiên Huế”: An Cựu, An Truyền, Dạ Lê, Dương Nổ, Hiền Lương, Kim Long, Nam Phổ, Nguyệt Biều, Phương Diên, Văn Xá, Vĩ Dạ, Thai Dương, Thủ Lễ v.v...

Nhìn chung tập sách giúp cho bạn đọc gần xa có những hiểu biết đầy đủ hơn về các làng quê xứ Huế trên rất nhiều phương diện. Chúng ta, qua từng trang sách càng thấy yêu mến hơn, tự hào hơn về các làng quê- nơi chôn rau, cắt rốn của hàng chục triệu người Việt Nam. Hy vọng rằng, trong những năm sắp tới đây, Hội Văn nghệ Dân gian Thừa Thiên Huế sẽ tổ chức và xuất bản các tập sách tiếp theo về các làng quê vùng văn hóa cố đô.

H.T